آمپول روگام چیست؟ این آمپول چه زمانی در دوران بارداری باید تزریق شود؟ این آمپول چگونه و برای چه کسانی تزریق میشود؟ این‌ها از سوالات متداولی است که در دوران بارداری از متخصص زنان پرسیده میشود. ماما سلامت در این مقاله توضیحات کاملی درباره برای این گونه سوالات شما آورده است.
چهار گروه خونی شناخته شده در انسان‌ها شامل گرو‌ه‌های خونی A ، B ، BA ، O می باشند. در ابتدای بارداری پزشک متخصص زنان مادر باردار را مورد آزمایش مثبت یا منفی بودن RH قرار می‌دهد تا بتواند اقدامات لازم را انجام دهد.
مثبت یا منفی بودن خون به این دلیل اهمیت دارد که اگر دو خون هم نوع با هم ترکیب شوند در نتیجه خون منعقد میشود و این مسئله ممکن است خطرساز شود. اگر خون مادر RH منفی باشد و خون پدر RH مثبت در چنین شرایطی پزشک متخصص زنان آمپول روگام را برای مادر تجویز می‌کند.
آمپول روگام چیست؟
در خانم‌های باردار با گروه خونی منفی، پزشک برای جلوگیری از مشکلات، حدود هفته 28 بارداری یا سه ماه دوم بارداری و هر زمان که ممکن است خون شما با خون کودکتان مخلوط شود مانند حین آزمایشات پیش از تولد یا زایمان، به شما آمپول روگام که نسخه عمومی ایمونو گلوبولین است را تزریق می‌کند.
آمپول روگام از تحریک شدن خون مادر علیه خون جنین جلوگیری می‌کند. روگام به مادرانی که هنوز نسبت به خون RH منفی حساس نشده‌اند تزریق می‌گردد. در واقع نتیجه آزمایش، غیر مستقیم نشان می‌دهد آیا مادر باردار نسبت به فاکتور RH حساس شده یا به بیانی دیگر آیا بدن مادر پادتن ضد RH تولید می‌کند؟!
آمپول روگام، یک محلول استریل از پلاسمای خون انسان است که به شکل تزریق به زنان با Rh منفی داده میشود. Rh یک پروتئین است که اکثر مردم در خون خود دارند و بر روی سطوح گلبول‌های قرمز وجود دارد. کسی که این پروتئین را داشته باشد Rh مثبت دارد و کسی که آن را نداشته باشد، Rh منفی دارد. عامل Rh به طور معمول یکی از نگرانی‌ها در بارداری و انتقال خون است.
FDA در سال 1968 آمپول روگام را تأیید کرد و از آن به بعد زندگی افراد بی شماری را نجات داد. در سال 1977 یک مینی دوز به نام MIC RhoGAM معرفی شد. از زمان معرفی این دارو، مشکلات ناشی از ناسازگاری Rh در بارداری تقریبا ناپدید شده است. برخی از افراد به این دارو حساس هستند و نباید از آن استفاده کنند. اگر فرد دچار اختلال خونریزی نظیر هموفیلی، کمبود ایمنی گلوبولین A، بیماری قلبی یا کلیوی یا آلرژی به انسولین گلوبولین انسان باشد، ابتدا باید با پزشک خود صحبت کنید. با این حال، آمپول روگام در طول بارداری یا شیردهی با شیر مادر برای نوزاد خطرناک نیست.
آزمایش فاکتور Rh برای چه کسانی انجام میشود؟
فاکتور Rh پروتئینی است که در سطح گلبول‌های قرمز یافت میشود. اگر سلول‌های خونی شما دارای این پروتئین هستند، Rh مثبت هستید. اگر سلول‌های خونی شما این پروتئین را ندارند، Rh منفی هستید. فاكتور Rh تمام خانم‌های باردار با استفاده از نمونه‌های خون گرفته شده در اولین مراجعه به متخصص در دوران بارداری آزمایش میشود.
اگر گروه خونی مادر مثبت باشد
اگر همانند 85 درصد جمعیت Rh خانم مثبت باشد، مسئله ناسازگاری وجود نخواهد داشت. در این شرایط چه Rh جنین مثبت باشد چه منفی، هیچ آنتی ژن خارجی روی گلبول‌های قرمز جنین وجود ندارد که سیستم ایمنی بدن مادر را تحریک به حمله علیه خود کند.
اگر گروه خونی مادر منفی باشد
اگر Rh منفی باشد، Rh پدر آزمایش میشود. اگر Rh شریک زندگی منفی باشد، Rh جنین نیز منفی خواهد بود و این بدان معنی است که بدن مادر، جنین را عاملی خارجی نمی‌داند. اما اگر Rh شریک زندگی مثبت باشد، چون احتمال مثبت بودن Rh جنین بالاست موضوع ناسازگاری بین خون مادر و جنین پیش می‌آید. این ناسازگاری معمولا در اولین بارداری مشکلی ایجاد نمی‌کند، زیرا هنوز آنتی بادی برای فاکتور Rh جنین وجود ندارد اما با یک بار واکنش ایمنی در بارداری یا زایمان نخست یا سقط جنین، آنتی بادیها ساخته می‌شوند.
در این شرایط اگر خانم برای بار دوم باردار شود و جنینش Rh مثبت باشد مشکلات آغاز خواهد شد. در بارداری بعدی، این آنتی بادیها به طور بالقوه می‌توانند از جفت وارد گردش خون جنین شده و به گلبول‌های قرمز جنین حمله کنند و باعث کم خونی بسیار خفیف (در صورت پایین بودن سطح آنتی بادی مادر) یا آنمی بسیار جدی (در صورت زیاد بودن) در جنین شوند.
ناسازگاری Rh چیست؟
ناسازگاری Rh زمانی اتفاق می‌افتد که یک زن با Rh منفی، کودکی را باردار باشد که دارای Rh مثبت است ( به دلیل اینکه پدر دارای Rh مثبت بوده است ). به گفته مؤسسه ملی قلب، ریه و خون، 50 درصد این احتمال وجود دارد که کودک شما عامل Rh منفی شما را به ارث ببرد، یعنی شما هر دو از نظر Rh سازگار هستید. در این صورت همه چیز خوب پیش می رود و نیاز به درمان وجود ندارد.
همچنین 50 درصد این احتمال وجود دارد که کودک شما عامل Rh مثبت پدر خود را به ارث ببرد، و این امر ناسازگاری Rh را در پی دارد. تعیین ناسازگاری Rh می‌تواند به سادگی گرفتن نمونه خون از شما و در حالت ایده‌آل از پدر کودک باشد. اگر هر دو والد Rh منفی باشند، کودک نیز همین طور است. اگر هر دو والد Rh مثبت باشند، کودک نیز Rh مثبت است.
یک آزمایش خون معمولا در یکی از اولین ویزیت‌های پیش از تولد شما انجام میشود. و اگر Rh منفی بودید، پزشک شما یک آزمایش غربالگری خون برای بررسی آنتی بادی‌های Rh انجام می‌دهد. آنتی بادیها، پروتئین‌هایی هستند که سیستم ایمنی بدن شما برای مقابله با مواد بیگانه (مانند خون Rh مثبت) می‌سازد.
اگر آنتی بادی‌هایی دارید، بدان معناست که قبلا در معرض خون Rh مثبت قرار گرفته‌اید، به عنوان مثال از زایمان قبلی، سقط جنین یا حتی انتقال خون ناسازگار. اگر پدر کودک شما Rh مثبت باشد، کودک شما در معرض خطر ناسازگاری Rh قرار دارد. شما ممکن است برای سنجش سطح آنتی بادی‌های خود چندین بار در طول بارداری به این آزمایش غربالگری نیاز داشته باشید (هرچه میزان آنتی بادیها بیشتر باشد، عوارض کودک شما شدیدتر است).
اگر آنتی بادی داشته باشید، روگام به کودک شما کمک نخواهد کرد. اما نترسید. پزشکان می‌توانند:
-تست‌های غربالگری مانند سونوگرافی را برای نظارت بر رشد کودک شما تجویز کنند.
-قبل از اینکه کودک شما از منزل امنش که رحم شما می‌باشد خارج شود، از طریق بند ناف به کودک شما انتقال خون انجام دهند.
-پیشنهاد زایمان زود را بدهند.
گاهی ناسازگاری Rh در کودک شما ممکن است تنها عوارض خفیفی ایجاد کند که نیازی به درمان ندارند. بارداری‌های اول معمولا تحت تاثیر ناسازگاری Rh قرار نمی‌گیرند. این امر به این دلیل است که یک مادر با Rh منفی بیش از 9 ماه طول می‌کشد تا آنتی بادی‌هایی را تولید کند که بر علیه خون با Rh مثبت، مبارزه کنند.
چه مواردی باید قبل از تزریق آمپول روگام چک شود؟
در صورت داشتن مشکلات زیر قبل از تزریق آمپول روگام با پزشک مشورت کنید:
- کمبود گلبول قرمز
- سابقه کم خونی
- بیماری قلبی یا سابقه بیماری عروق کرونر
- اختلال خونریزی (مانند هموفیلی)
- تری گلیسیرید بالا (نوعی از چربی خون)
- بیماری کلیوی یا دیابت.
زمان تزریق آمپول روگام چه موقع است؟
یک مادر با Rh منفی (نه کودک او) در تمام دوران بارداری و زمانی که فاکتور Rh پدر مثبت یا ناشناخته باشد، آمپول روگام دریافت می‌کند. این امر مانع از تولید آنتی بادی نسبت به خون Rh مثبت یعنی آنتی بادی‌هایی که می‌توانند سلول‌های خونی کودک را از بین ببرند، میشود. آمپول روگام هر زمان که احتمال مخلوط شدن خون مادر با خون کودک وجود داشته باشد، به طور مرتب تزریق میشود.
این زمان‌ها شامل موارد زیر می‌باشند :
- بعد از سقط جنین، تولد نوزاد مرده یا حاملگی خارج رحمی (حاملگی که در خارج از رحم ایجاد میشود).
- در صورتی که کودک Rh مثبت باشد، طی 72 ساعت بعد از زمان زایمان، از جمله زایمان سزارین. اگر به هر علتی روگام را تزریق نکرده باشید، می‌توانید تا 28 روز پس از زایمان نیز تزریق را انجام دهید.
- بعد از انجام هر آزمایش تهاجمی بر روی سلول‌های کودک، مانند: آمینو سنتز (آزمایش بر روی مایع آمنیوتیک که برای اختلالات رشدی انجام میشود).
- نمونه برداری از پرز جفتی (CVS)، آزمایشی که به بررسی نمونه‌های بافت برای غربالگری مشکلات ژنتیکی می‌پردازد.
- پس از ضربه یا آسیب به ناحیه میانی بدن، که ممکن است بعد از افتادن یا تصادف رخ دهد.
- در زمان هرگونه دستورزی جنین، به عنوان مثال، زمانی که پزشک کودک متولد نشده را در موقعیت نشسته قرار می‌دهد.
- خونریزی واژینال حین بارداری خونریزی واژینال یا تروما در دوران بارداری، سقط جنین، حاملگی خارج رحمی و سقط جنین از دیگر مواردی هستند که در پی آن‌ها خون جنین ممکن است وارد جریان خون خانم باردار شود.
چرا آمپول روگام باید در بارداری دوم نیز مورد استفاده قرار بگیرد؟
قبل از تزریق آمپول روگام، حتما باید تست کومبس غیر مستقیم انجام شده باشد. تست کومبس غیر مستقیم منفی، نشان می‌دهد که مادر آنتی بادی بر علیه گلبول‌های قرمز نوزاد تولید نکرده است و در این صورت می‌توان تزریق را انجام داد. در بارداری دوم، اگر باز هم RH خون جنین مثبت باشد، آنتی بادیها شروع به حمله می‌کند و باعث کشته شدن گلبول‌های قرمز خون کودک میشود.
در اثر این اتفاق، تعداد گلبول‌‌ها کم شده و باعث یرقان، کم خونی، عقب ماندگی ذهنی، نارسایی قلبی و خیلی مشکلات دیگر و حتی در موارد شدید مرگ در داخل رحم یا بعد از زایمان میشود. این شرایط باعث بیماری همولیتیکی در نوزادان نیز میشود که تمام بارداری‌های دوم به بعد مادر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. البته درمان به موقع جلوی تمام این عوارض را می‌گیرد.
تزریق آمپول روگام، مانع تولید آنتی‌بادی علیه گلبول‌های RH مثبت از سوی سیستم ایمنی میشود و به این شکل نوزادان به بیماری همولیتیکی مبتلا نمی‌شوند. اگر آنتی بادی تولید شده باشد، درمان با روگام قادر به حذف این آنتی بادیها نیست، ولی تزریق روگام طی بارداری می تواند مانع تولید آنتی بادیها شود.
آیا در صورت سقط جنین هم باید آمپول روگام تزریق شود؟
چنانچه سقط جنین در کمتر از 13 هفتگی صورت گیرد یک دوز کوچک روگام که حاوی 50 میکروگرم است کافی بوده و چنانچه سقط در بیش از 13 هفتگی بارداری صورت گیرد باید یک دوز کامل که همان آمپول 300 میکروگرم می‌باشد، تزریق شود. (اگر خونریزی شدید در این مواقع وجود داشته باشد یک دوز 300 میکروگرمی کافی نیست و از دوز بیشتر باید استفاده شود).
در هر شرایطی که احتمال ورود خون جنین به جریان خون مادر وجود دارد، آمپول روگام می‌بایست تزریق شود تا از حساس شدن بدن به Rh جلوگیری کند و سقط جنین و یا حتی شرایط تهدید به سقط جنین نیز یکی از همین موارد است. فرقی نمی کند که شما در هفته چندم بارداری سقط جنین را تجربه می‌کنید، در هر حال تزریق آمپول روگام الزامی و مهم است تا مانع وقوع اتفاقات ناخوشایند در آینده شده و بتوانید باز هم باردار شده و بارداری سالمی را تجربه کنید.
اگر سقط جنین رخ نداده و صرفا به دلیل شرایط تهدید به سقط، لکه بینی و خونریزی را تجربه کنید، باز هم تزریق آمپول روگام ضروری است. بنابراین به محض وقوع خونریزی در بارداری پزشک خود را در جریان قرار دهید تا اقدامات لازم را انجام دهد.
شاید این سوال برایتان ایجاد شود که اگر گروه خونی جنین منفی باشد، چطور؟ آیا باز هم تزریق آمپول روگام ضروری است؟ خب، در حقیقت خیر! اما مساله اینجا است که ما نمی‌توانیم به راحتی گروه خونی جنین را تشخیص دهیم و با توجه به اینکه تزریق روگام در عمل ضرر یا مشکل خاصی را برای خانم‌ها ایجاد نمی‌کند، بنابراین به ناچار می‌بایست گروه خونی جنین را مثبت در نظر گرفته و روگام را تزریق کنید تا در آینده پشیمانی به بار نیاید!
آمپول روگام در هفته چندم بارداری تزریق میشود؟
در هفته 28 بارداری، اگر Rh منفی باشد، آمپولی به نام گلوبولین ایمنی به عضله بازو یا به پشت تزریق میشود تا از تولید آنتی بادی جلوگیری شود. اگر آزمایش خون نشان دهد Rh جنین مثبت است، طی 72 ساعت پس از زایمان، دوز دیگری از این دارو تجویز خواهد شد. اگر Rh جنین منفی باشد، هیچ درمانی لازم نیست.
اما اگر جنین Rh مثبت باشد و با گروه خونی مادر ناسازگار باشد، آزمایشات سونوگرافی هر هفته یا دو هفته یکبار برای ارزیابی وضعیت جنین انجام میشود. با مشاهده کم خونی، انتقال خون منفی Rh به جنین لازم است. این کار از طریق یک سوزن کوچک که در بند ناف جنین قرار می‌گیرد انجام میشود. این تزریق بسیار مؤثر و همراه با نتایج عالی است. خوشبختانه استفاده از آمپول روگام، نیاز به انتقال خون در بارداری‌های ناسازگار با Rh را به کمتر از 1 درصد کاهش می دهد.
عوارض جانبی آمپول روگام چیست؟
عوارض جانبی آمپول روگام عبارتند از :
– تورم ناحیه تزریق
– سفت شدن ناحیه تزریق
– قرمزی و درد خفیف در محل تزریق
– تب خفیف در برخی موارد
توجه داشته باشید که در صورت بروز عوارض دیگر باید به پزشک مراجعه شود.
برخی عوارض جانبی آمپول روگام بسیار خطرناک است که در صورت بروز علائم، باید هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه شود مانند:
- دشواری تنفس
- کهیر
- تورم صورت، لب ها، زبان یا گلو
- تب و لرز یا لرزش اعضا
- افزایش ناگهانی وزن
- تورم در دستها، کف یا مچ پا
- کمردرد
- تغییر رنگ ادرار
- کاهش دفعات ادرار
عوارض جانبی آمپول روگام کم خطرتر هستند عبارتند از:
– سردرد
– درد عضلات
– تهوع و استفراغ
– کوفتگی
– سرگیجه
– درد یا سوزش محل تزریق
پزشکان باید از تمامی داروهایی که مادر باردار مصرف می‌کند، اعم از ویتامین‌ها، مواد معدنی، محصولات گیاهی و داروهای تجویز شده توسط پزشکان دیگر و همچنین داروهای بدون نسخه آگاه باشد.
ممکن است آمپول روگام با داروهای دیگر تداخل دارویی ایجاد کرده و عوارض جانبی دیگری به وجود آورد. بهتر است پزشک درباره خطرات احتمالی تزریق روگام با مادر باردار صحبت کند. مادران باردار با گروه خونی مثبت به هیچ وجه و حتی با دوز پایین هم نباید آمپول روگام دریافت کنند. همچنین تزریق روگام به هر اندازه و مقدار برای نوزادان نیز ممنوع است.
در صورت واکنش شدید آلرژیک و یا واکنش شدید به ایمنوگلوبولین انسانی و یا واکنش جدی به سایر داروهای حاوی ایمونوگلوبولین، پزشک باید در جریان امر قرار بگیرد. اگر مادر کمبود ایمونوگلوبولین A داشته باشد، از آنجا که روگام حاوی مقدار کمی IgA بوده و خطر بالقوه واکنش آلرژیک در افراد مبتلا به کمبود IgA وجود دارد، برای حصول اطمینان در این خصوص حتما مشورت با پزشک لازم است.
اگر مادر فرآورده‌های ایمونوگلوبولین مانند روگام دریافت کند، ممکن است تاثیر برخی از انواع واکسن‌ها (آن‌هایی که حاوی ویروس زنده هستند) از بین برود، لذا سابقه واکسیناسیون مادر حائز اهمیت است. آنتی بادی‌های موجود در روگام مانع از اثرگذاری واکسن می‌شوند. بنابراین بهتر است قبل از تزریق واکسن، پزشک از دریافت روگام مطلع شود.
در صورت لکه بینی در بارداری نیز باید آمپول روگام تزریق شود؟
در خانم باردار با گروه خونی منفی که دارای شوهر با گروه خونی مثبت است در صورت بروز خونریزی یا لکه بینی باید آمپول روگام تزریق شود. مدت زمان اثر هر آمپول روگام یک ماه است و اگر یک ماه پس از تزریق روگام خونریزی یا لکه بینی مشاهده شد باید مجددا آمپول روگام تزریق شود. حتی اگر خونریزی یا لکه بینی هم نداشته باشید باید بین هفته‌های بیست و هشتم تا سی و دوم بارداری یک بار دیگر آمپول روگام را تزریق کنید.
هزینه‌ها و گزینه‌ها
قیمت و پوشش بیمه برای آمپول روگام متفاوت است. اما بدون بیمه، انتظار داشته باشید هر تزریق برای هر زوج چند صد دلار هزینه داشته باشد. اما اکثر شرکت‌های بیمه حداقل مقداری از هزینه را تأمین می‌کنند. با پزشک خود صحبت کنید که آیا نسخه عمومی روگام، ایمونوگلوبولین (Rh (D، یا مارک دیگری از دارو مقرون به صرفه‌تر است یا خیر.
عوارض تزریق نکردن آمپول روگام چیست؟
از آنجا که در بارداری اول، ناسازگاری Rh باعث ایجاد هیچ مشکلی نمی شود، شاید به این فکر بیافتید که آمپول روگام را نزنید و یا به موقع برای تزریق آن اقدام نکنید. اما باید بدانید که این بزرگترین اشتباهی است که می توانید در حق خودتان انجام دهید، زیرا عوارض دیر زدن آمپول روگام، برخلاف انتظار شما بسیار جدی بوده و گاهی اوقات جبران ناپذیر هستند!
اگر برای شما آمپول روگام به موقع تزریق نشود، این احتمال وجود دارد که از هر 5 مادر باردار با Rh منفی، یک نفر از آن ها به فاکتور Rh مثبت حساس می شود.
اگر شما آن یک نفر باشید، حساس شدن بدنتان بر علیه فاکتور Rh مثبت، در بارداری های بعدی می تواند بر سلامت جنین تاثیر بگذارد.
زیرا اگر جنین بعدی شما نیز Rh مثبت باشد، سیستم ایمنی بدن بلافاصله گلبول های قرمز خون او را به عنوان عاملی خارجی شناسایی کرده و به آن ها حمله می کنند.
در نتیجه این اتفاق، عوارض دیر زدن آمپول روگام می توانند شامل موارد زیر باشند:
- کم خونی از نوع همولیتیک (HDN): این کم خونی به دلیل تخریب گلبول های قرمز جنین ایجاد شده و شدت و علائم ناشی آن می تواند از خفیف تا بسیار شدید و حتی کشنده متغیر باشد.
- زردی: زردی یا یرقان، یکی از عوارض کم خونی همولیتیک است، زیرا وقتی گلبول های قرمز خون در اثر حمله سیستم ایمنی بدن مادر، درهم شکسته و تخریب یا به بیان عامیانه “لیز” می شوند، ماده ای را به نام هموگلوبین آزاد می کنند و هموگلوبین نیز به بیلی روبین که ترکیبی زرد رنگ است تجزیه می شود. این ترکیب با تجمع در بدن منجر به زردی نوزاد به ویژه در 24 ساعت ابتدایی پس از تولد خواهد شد.
- آسیب و فلج مغزی: اگرچه ناسازگاری خونی به خودی خود منجر به فلج مغزی نمی شود، اما زردی ناشی از آن اگر شدت پیدا کند، زمینه ساز آسیب به مغز و فلج مغزی به نام “کرن ایکتروس” خواهد شد که مشکلی دائمی و جبران ناپذیر است و متاسفانه درمانی برای آن وجود نخواهد داشت.
- هیدروپس فتالیس: هنگامی که گلبول های قرمز خون تخریب می شوند، اکسیژن رسانی به اندام ها و بخش های مختلف بدن جنین دچار اختلال شده و بنابراین قلب باید بیشتر کار کند تا با افزایش خونرسانی این کمبود را جبران کند. در نتیجه این اتفاق، نارسایی قلبی رخ داده که منجر به تجمع مایع در بدن جنین و وقوع عارضه ای به نام هیدروپس فتالیس می شود که خطرناک ترین عوارض دیر زدن آمپول روگام است.
این ها مهم ترین عوارض دیر زدن آمپول روگام هستند و اگرچه گزینه های درمانی همچون مکمل های آهن، درمان دارویی با فرآورده ای به نام اریتروپویتین، انتقال خون از طریق بند ناف، تزریق خون بعد از تولد و یا فتوتراپی برای کاهش زردی در دست هستند، اما با این وجود گاهی اوقات درمان ها موثر نبوده و حتی این احتمال وجود دارد که زندگی جنین در معرض خطر قرار بگیرد.
بنابراین ضروری است تزریق به موقع روگام را جدی بگیرید تا از عوارض دیر زدن روگام جلوگیری کرده و بارداری های سالمی را تجربه کنید.