قرص آهن در بارداری و زنان در حال برنامه ریزی برای بارداری بسیار توصیه شده است. به توصیه گروه ماما سلامت مصرف قرص آهن در بارداری از مادران در برابر کم خونی در دوران بارداری محافظت می کند. بدن خانم ها در بارداری در مقایسه با افراد عادی نیاز به آهن را دو برابر می کند، به این علت که بدن برای تولید خون اضافی بیشتر جنین به آهن بیشتری نیاز دارد.
قرص آهن در بارداری چه ضرورتی دارد؟
بدن از آهن برای ساخت هموگلوبین استفاده می کند، ماده ای که در گلبول های قرمز خون اکسیژن را به سراسر بدن منتقل می کند. در دوران بارداری، بدن خون و اکسیژن را به جنین می رساند، بنابراین تقاضا برای مصرف آهن در بارداری افزایش می یابد. در واقع در این دوران حدود دو برابر آهن نسبت به زمانی که باردار نیستید ( 27 میلی گرم در روز ) نیاز دارید.
اکثر زنانی که ذخایر آهن کافی دارند، ویتامین و مکمل های دوران بارداری مصرف می‌کنند و رژیم غذایی معمولی دارند، احتمالا نیازی به مکمل آهن در بارداری ندارند.
با این حال، حدود 15 تا 25 درصد از زنان در دوران بارداری دچار کمبود آهن می شوند که به آن کم خونی در بارداری نیز گفته می شود. کم خونی یا همان فقر آهن شدید خطرناک است. در بدترین حالت، می تواند باعث بروز زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و مرگ و میر نوزادان و مادران شود.
کم خونی به کاهش غلظت هموگلوبین گفته می شود. اگر چه کمبود آهن شایع ترین علت کم خونی است، اما عفونت، عوامل ژنتیکی و بسیاری از شرایط دیگر نیز می توانند منجر به کم خونی در بارداری شوند.
فقر آهن در بیشتر موارد باعث می‌شود که احساس خستگی در دوران بارداری، تنبلی، سبکی سر و سر گیجه شود. بنابراین حتما علائم غیر عادی، از جمله خستگی که به طور جدی فعالیت های مادر باردار را مختل می کند، نیاز به بررسی دارد.
بدن مادر چه مقدار مکمل آهن در بارداری نیاز دارد؟
شما در طول بارداری در مجموع به 800 میلی گرم آهن نیاز دارید که از این مقدار سهم جنین و جفت 300 میلی گرم و نیاز هموگلوبین مادر به 500 میلی گرم آهن است.
بدن شما در نیمه دوم بارداری از مقدار زیادی آهن استفاده می کند.
بنابراین نیاز مادر از 0.8 میلی گرم در روز در سه ماهه اول بارداری به 6 الی 7 میلی گرم در مراحل بعدی بارداری افزایش می یابد.
در کل شما هر روز به 2 تا 4.8 میلی گرم آهن نیاز دارید. شما باید روزانه 20 تا 48 میلی گرم مکمل آهن در بارداری برای بدن مصرف کنید تا مقدار لازم جذب بدن شود. بقیه آهن اضافی از طریق پوست، ادرار و روده دفع می شود.
طبق مطالعات، میزان آهن توصیه شده در این دوران باید هر روز تا زمان اولین ویزیت قبل از زایمان، 27 الی 30 میلی گرم مکمل آهن در بارداری باشد.
آیا افزودن آهن به رژیم غذایی از کم خونی در بارداری جلوگیری می کند؟
هر مادر بارداری از اهمیت مصرف آهن در بارداری آگاه است. برای جلوگیری از کم خونی در بارداری، علاوه بر مصرف مکمل آهن در بارداری، افزایش میزان آهن دریافتی از رژیم غذایی نیز واجب است. با این حال، همه غذا های حاوی آهن برابر نیستند. دو نوع آهن وجود دارد:
- هِم
- غیرهِم
آهن غیر هِم بیشتر در حبوبات، سبزیجات، میوه های خشک، تخم مرغ، غلات کامل و محصولات غنی شده با آهن یافت می شود. آهن هِم از منابع حیوانی مانند گوشت قرمز، ماهی و مرغ به دست می آید.
آنچه همراه با آهن مصرف می‌کنید می‌تواند بر میزان جذب این ماده معدنی توسط بدن تاثیر بگذارد. مصرف قرص آهن در بارداری یا خوردن غذاهای غنی از آهن، همراه با مواد حاوی کلسیم مانند شیر یا پنیر، در واقع می تواند توانایی بدن شما را برای جذب آن کاهش دهد.
از سوی دیگر، مصرف آهن با نوعی اسید مانند یک لیوان آب پرتقال یا گوجه فرنگی می‌تواند جذب آن را افزایش دهد و از فقر آهن در بارداری جلوگیری کند. خوردن ویتامین C (اسید اسکوربیک) همزمان با آهن، به میزان قابل توجهی جذب آن را افزایش می دهد.
اگر از کاپ پریود استفاده می‌کنید، حتما دستگاه ضدعفونی کننده کاپ قاعدگی را نیز از فروشگاه ماما سلامت تهیه نمایید.
بهترین زمان مصرف قرص آهن در بارداری چه موقع است؟
برای دریافت مقدار کافی آهن، نیازی به خوردن یک قطعه‌ٔ بزرگ گوشت ندارید، بلکه اضافه کردن فقط کمی گوشت یا ماهی به یک وعده غذایی معمولی، به بدن شما کمک می‌کند تا بیشتر آهن موجود در سایر غذا های موجود در بشقاب خود را جذب کند. چند نکته‌ٔ مهم برای دریافت هرچه بیشتر آهن از رژیم غذایی در بارداری:
ویتامین C را فراموش نکنید: منبعی از ویتامین C، مانند آب پرتقال طبیعی، توت فرنگی یا کلم بروکلی را در هر وعده غذایی بگنجانید. ویتامین C به ویژه هنگام خوردن منابع گیاهی آهن مانند لوبیا می‌تواند به شما در جذب آهن تا شش برابر بیشتر کمک کند.
مکمل آهن در بارداری را با چای و قهوه نخورید: خوردن مکمل با آب پرتقال طبیعی که حاوی ویتامین C و در نتیجه تقویت‌کننده جذب آهن است، می تواند باعث افزایش جذب آن شود. اما قرص آهن خود را با شیر، قهوه یا چای مصرف نکنید، زیرا این ها می توانند در جذب آهن اختلال ایجاد کنند.
به مهار کننده های آهن دقت کنید: بسیاری از غذا های سالم، حاوی مهار کننده های آهن هستند. مهار کننده های آهن موادی طبیعی هستند که می توانند در جذب آهن اختلال ایجاد کنند.
نمونه هایی از مهار کننده های آهن شامل فیتات های موجود در غلات سبوس دار و حبوبات، پلی فنول های موجود در قهوه و چای، اگزالات موجود در غذا های تهیه شده از سویا و اسفناج و کلسیم موجود در محصولات لبنی است.
اگر کمبود آهن یا کم خونی ناشی از فقر آهن دارید، برخی از متخصصان معتقدند که شما نباید غذا های مهار کننده آهن را همزمان با غذا های غنی از آهن مصرف کنید.
به زمان مصرف مکمل آهن در بارداری توجه کنید: اگر پزشک شما مکمل آهن در بارداری برای شما تجویز کرده است، آن ها را یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از غذا مصرف کنید، زیرا آهن در معده خالی راحت تر جذب می شود. اما اگر معده شما با مکمل آهن اذیت می شود، لازم نیست حتما با معده خالی قرص بخورید.
کلسیم را با قرص آهن در بارداری مصرف نکنید: کلسیم نیز مانع از جذب آهن می‌شود، بنابراین به شما توصیه می شود اگر هم قرص آهن در بارداری و هم مکمل کلسیم یا آنتی اسید هایی که حاوی کلسیم هستند مصرف کنید، از پزشک در مورد چگونگی بهترین شکل فاصله گذاشتن بین خوردن آن ها در طول روز مشورت بخواهید.
عوارض جانبی قرص آهن در بارداری چیست؟
قرص آهن در بارداری می تواند دستگاه گوارش شما را اذیت کند. شایع ترین شکایت ناشی از آن ها، یبوست است که از قبل و بدون مکمل هم مشکل بسیاری از زنان باردار است. اگر یبوست دارید، نوشیدن آب آلو بخارا را امتحان کنید.
آلو ها را شب در یک لیوان بگذارید و صبح به شکل ناشتا بنوشید. این می تواند به منظم شدن حرکات روده کمک کند و در واقع منبع خوبی از آهن هم هست. همچنین ممکن است دچار حالت تهوع یا به ندرت اسهال شوید. اگر مکمل آهن در بارداری باعث می شود احساس تهوع کنید، خوردن آن با یک میان‌وعده کوچک یا هنگام خواب را امتحان کنید.
اگر عوارض جانبی دیگری را تجربه کردید با پزشک یا مامای خود صحبت کنید. اگر کم خونی ندارید و مکمل و ویتامین های بارداری شما بیش از ۳۰ میلی‌گرم آهن دارد، ممکن است منطقی باشد که پزشک شما مکملی با دز آهن کمتر را جایگزین آن کند.
اگر دچار کم خونی در بارداری هستید، با مکملی که آهن کمتری دارد شروع کنید و به تدریج آن را به دز مورد نیاز خود برسانید، ممکن است بتوانید از مشکلات معده جلوگیری کنید.
همچنین می‌توانید قرص آهن در بارداری را در طول روز و در چند دز کوچک تر مصرف کنید. پزشک شما ممکن است پیشنهاد کند که انواع مکمل آهن در بارداری را برای یافتن مکمل سازگار با معده خود امتحان کنید.
برای کسب اطلاعات مفید تر از مقاله محاسبه هفته های بارداری موضوعی با اهمیت یا بی اهمیت! در مجله اینترنتی ماماسلامت بازدید نمایید.
علائم کمبود آهن و کم خونی در بارداری
نشانه های کم خونی در بارداری در بسیاری از موارد شبیه به علائم کلی بارداری حس می‌شود. به همین دلیل نباید آن ها را با هم اشتباه گرفت.
این علائم عبارتند از:
- خستگی و ضعف
- پوست رنگ پریده مایل به زرد
- ضربان قلب نامنظم
- تنگی نفس
- سر گیجه
- درد قفسه سینه
- سردی دست و پا
- سردرد
صرف نظر از این علائم، کلیه زنان باردار هر چند وقت یکبار به تجویز پزشک خود باید آزمایش خون بدهند تا سطح کلیه مواد مغذی از جمله آهن در بدن آن ها اندازه‌گیری شود.
فقر آهن یا کم خونی در بارداری چگونه درمان می شود؟
در صورت مصرف ویتامین و مکمل های دوران بارداری باز هم کم خون هستید، احتمالا پزشک برای تعیین علت این عارضه آزمایش خون برای شما خواهد نوشت.
در برخی موارد ممکن است لازم باشد به پزشک متخصص درمان اختلالات خونی (هماتولوژیست) مراجعه نمایید تا بررسی های بیشتری صورت گیرد. اگر علت کمبود آهن باشد، قطعا قرص آهن تجویز خواهد شد.
اگر سابقه بای پس معده یا جراحی روده کوچک دارید یا نمی توانید آهن خوراکی را تحمل کنید، ممکن است نیاز به تزریق داخل وریدی آهن داشته باشید.
کدام مادران بیش از بقیه در معرض خطر فقر آهن در بارداری قرار دارند؟
شرایط زیر خطر ابتلا به فقر آهن یا کم خونی در بارداری را افزایش می دهند:
- اگر دو بارداری نزدیک به هم داشته باشید.
- اگر دو قلو یا چند قلو باردارید.
- اگر به دلیل بیماری صبحگاهی، بطور مداوم استفراغ می‌کنید.
- اگر آهن کافی مصرف نمی‌کنید.
- اگر قبل از بارداری یک خونریزی قاعدگی سنگین داشته باشید.
- اگر قبل از بارداری سابقه کم خونی داشته باشید.
در صورت داشتن کم خونی ناشی از فقر آهن در بارداری حتما باید از قرص آهن در بارداری استفاده نمود. البته مولتی ویتامین هایی که مخصوص دوران بارداری هستند، خود مقادیر مناسبی از آهن دارند.
اما اگر میزان کمبود این ماده معدنی در بدن با خوردن مولتی ویتامین برطرف نشود، مصرف قرص آهن در بارداری حتما ضرورت می یابد. آنمی شدید در این دوران ممکن است به زایمان زودرس، تولد نوزاد با وزن کم و یا حتی مرگ نوزاد منجر شود.