اندومتریوز، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های زنان است. این بیماری در زنان سنین باروری بیشتر در حداقل ۵ تا ۱۰ درصد این رده سنی دیده می‌شود. اندومتریوز به معنی رشد نا به جای بافت اندومتر ( لایه داخلی رحم) در مکان‌های نا به جا مثل روی تخمدان‌ها، حفره لگن و پشت رحم می‌باشد. در سیکل‌های طبیعی قاعدگی، لایه داخلی رحم یا اندومتر ریزش کرده و از بدن دفع می‌شود. گروه ماماسلامت در این مقاله به توضیحات کامل‌تری درباره این بیماری پرداخته است با ما همراه باشید.
اندومتریوز چیست؟
بافت طبیعی‌ای که در رحم وجود دارد و اندومتریوم نامیده می‌شود، بافتی است که تحت تاثیر هورمون‌ها در طول سیکل قاعدگی تغییر می‌کند. در ابتدای سیکل که قاعدگی اتفاق می‌افتد، کل اندومتر فرو می‌ریزد و سپس در فاز فولیکولر (اولین مرحله از چرخه تخمدانی سیکل قاعدگی و فازی که در آن هورمون‌های استروژن وجود دارند) شروع به تکثیر می‌کند.
اگر فاز اندومتر در خارج از جای طبیعی خود قرار بگیرد و رشد کند، یک بیماری ایجاد می‌شود که این بیماری اندومتریوز نام دارد و یکی از بیماری‌های شایع در میان زنان می‌باشد. در واقع این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که این بافت به داخل مثانه، روده، لگن و دیواره‌های رحم می‌رود و در آن‌ها به اشتباه رشد می‌کند.
علائم اندومتریوز چیست؟
برخی از خانم‌ها علائم اندومتریوز خفیف را تجربه می‌کنند، اما برخی دیگر علائم متوسط تا شدیدی را خواهند داشت به طور کلی علائم در بین بیماران متفاوت است. شدت درد نشانگر درجه یا مرحله بیماری نیست. ممکن است یک نوع خفیف از بیماری داشته باشد اما درد زیادی را در این بیماری را تجربه می‌کنند. درد لگن شایع‌ترین علائم اندومتریوز است.
برخی از نشانهها و علائم اندومتریوز:
درد:
درد قاعدگی اغلب می‌تواند قبل از شروع خونریزی قاعدگی شروع شود و در طول سیکل قاعدگی ممکن است ادامه یابد. دردهای شدید لگنی که گه گاه با تیر کشیدن درد به پاها، مقعد، مجاری ادراری همراه باشند می‌تواند از علائم اندومتریوز باشد. شدت درد معمولا ارتباطی با شدت اندومتریوز ندارد، گاهی اندومتریوز خفیف، درد فراوان و گاه شدید با درد خفیف‌تر بروز پیدا می‌کند.
کاهش میزان باروری:
اگر اندومتریوز از نوع متوسط یا شدید باشد و یا گرفتاری تخمدان‌ها سبب بروز چسبندگی‌هایی شود که مانع از تحرک لوله‌های رحمی و تخمدان و مانع برداشت تخمک شود با کاهش باروری همراه خواهد بود. این مشکل در زنانی که باروری دارند نیز دیده می‌شود ولی معمولا از نوع خفیف می‌باشد.
علائم گوارشی:
این مشکل ممکن است با علائم شدید دستگاه گوارش مثل درد، تهوع، استفراغ، انسداد روده، خونریزی دوره‌ای از مقعد، سیری زود هنگام، نفخ و اتساع شکم و تغییر عادات دفع مدفوع همراه باشد. بیماران اندومتریوز گاهی بیمارانی هستند که مراجعات مکرر به کلینیک‌های گوارشی دارند و گه گاه علائم آن به صورت IBS (سندرم روده تحریک پذیر ) بروز پیدا می‌کند.
سقط خود بخود:
ارتباط بین سقط خود بخود و اندومتریوز نیز تایید شده است. که فاکتورهای متعددی در این باره دخیل می‌باشد.
برای اطلاعات بیشتر از مقاله مهم ترین دلایل سقط جنین کدام است؟ در مجله اینترنتی ماماسلامت بازدید نمایید.
خونریزی‌های قاعدگی غیر طبیعی:
ممکن است تظاهر هر اندومتریوز به صورت لکه بینی قبل از شروع عادت و یا لکه بینی بعد از پایان عادت باشد. گه گاه این مشکل با خونریزی شدید دوران قاعدگی و افزایش طول مدت خونریزی همراه است.
علائم ادراری:
در صورتی که اندومتریوز به دستگاه ادراری نفوذ یافته باشد، علائم ادراری متفاوتی از خود نشان می‌دهد که می‌تواند از وجود خون در ادرار در آزمایشات اتفاقی به عمل آمده، تا درد زمان ادرار کردن، درد پهلو و تکرر ادرار و خون واضح در ادرار متغیر باشد. که ممکن است علامت گرفتاری حالب یا مثانه باشد.
علائم ارتوپدیک:
با توجه به احتمال دست اندازی اندومتریوز به اعصاب کف لگن ممکن است علائمی مشابه دردهای منشاء گرفته از ستون فقرات ایجاد کند، مانند دردهای مزمن و یا دردهای تیر کشنده به اندام تحتانی. این بیماران اغلب در مراجعه به کلینیک‌های اعصاب و ارتوپدی یافته خاصی در رابطه با مشکلات ستون فقرات ندارند، ولی درد وجود دارد.
علائم ریوی:
در موارد بسیار نادر اندومتریوز از طریق جریان خون یا لنف و یا راه‌های دیگر در ریه نفوذ پیدا کرده و ممکن است علائم به صورت سرفه‌های خونی در جریان خونریزی قاعدگی تظاهر یابد.
علائم درگیری جدار شکم:
در صورت جایگزین شدن بافت اندومتریوز در جدار شکم که می‌تواند در محل برش سزارین یا عمل‌های دیگر شکمی و یا ناف باشد، هر ماه همراه با خونریزی‌های قاعدگی درد و تورم در این مناطق مشاهده می‌شود.
با وجود همه این موارد، گاهی این بیماری بدون علامت است و به صورت اتفاقی کشف می‌شود. در کل جزء بیماری‌ها نسبتا شایع و مزمن می‌باشد. اما گاهی ممکن است که علائمی نداشته باشد. خانم‌ها باید به طور منظم معاینات و چکاپ‌های ماهانه و سالانه را انجام دهند. این پروسه به متخصص زنان و زایمان اجازه می‌دهد تا هر گونه تغییر را کنترل کنند.
روش‌های تشخیص اندومتریوز
معاینه لگن:
طی معاینه لگن پزشک با دست ارگانهای داخل لگن را از نظر ساختارهای غیر طبیعی مانند کیست‌های دستگاه تناسلی یا اسکارهای پشت رحم لمس می‌کند. اغلب لمس نواحی کوچک حاوی اندومتریوز ممکن نیست مگر اینکه باعث ایجاد کیست شده باشند.
معاینه واژینال:
در بیماری اندومتریوز شدید در حین حرکت رحم در معاینه واژینال بیمار دچار دردهای شدید لگن می‌شود. پزشک در حین معاینه در بخش‌های پشتی رحم برجستگی‌هایی شبیه ندول احساس می‌کند که بسیار دردناک هستند.
سونوگرافی واژینال:
علائم اندومتریوز در سونوگرافی واژینال به صورت به عقب برگشتن رحم، چسبیدن تخمدان‌ها به یکدیگر، ضخیم شدن بافت بین رحم و روده‌ها و کیست‌های شکلاتی اندومتریوزی می‌باشد. در صورت دیده شدن کیست‌های شکلاتی ارزش سونوگرافی واژینال در تشخیص اندومتریوز بالاتر از نود درصد است.
ام ار ای:
یکی از روش‌های تشخیص اندومتریوز می‌باشد که در این روش درگیری احشای مجاور مثل روده‌ها نیز به خوبی امکان پذیر است.
لاپاراسکوپی:
لاپاراسکوپی یک روش مستقیم جراحی ارگانهای شکمی و لگنی از طریق ایجاد یک برش کوچک دور ناف و ورود دوربین اندوسکوپی می‌باشد. بدیهی است که بهترین روش تشخیص اندومتریوز، لاپاراسکوپی می‌باشد. با استفاده از این روش موارد خفیف و بدون علامت نیز تشخیص داده می‌شود.
مهم‌ترین عوارض اندومتریوز
اندومتریوز وضعیتی است که تنها چالش جسمانی به همراه ندارد بلکه گروه درگیر و خانواده‌ها را با مشکلات دیگری همراه می‌کند. از جمله می‌توان به کاهش کیفیت رابطه جنسی اشاره کرد که به دلیل درد در زمان رابطه و یا پس از آن صورت می‌گیرد. اما از مهم‌ترین عوارض اندومتریوز، مشکلات بارداری است، به طوری که آمارها نشان می‌دهد تقریبا یک سوم تا نیمی از زنان مبتلا به اندومتریوز، چالش‌های جدی را در بارداری تجربه می‌کنند.
بهتر است از مقاله ناباروری چیست در وبسایت ماما سلامت نیز بازدید نمایید.
چنین مشکلاتی را می‌توان از طریق درمان التیام بخشید با این وجود بسیاری از افراد مبتلا شدت خفیف تا متوسط، موفقیت شایانی در بارداری نیز کسب کردند. پزشکان همواره به گروه بیمار توصیه می‌کنند تاخیر در بچه دار شدن نداشته باشند تا شاهد بدتر شدن وضعیت نباشند.
سرطان تخمدان در افرادی که درگیر اندومتریوز هستند، بیش از حد انتظار شیوع دارد اما باید دانست در کل خطر این سرطان در ابتدا کم است. برخی از مطالعات نشان می‌دهد که عوارض اندومتریوز می‌تواند به عنوان یکی از عوامل تاثیر گذار در افزایش ریسک درگیری باشد، البته تعداد بیماران چندان بالا نیست و به عنوان یک سرطان نادر شناخته می‌شود.
روش‌های درمان اندومتریوز
قابل درک است که میخواهید هر چه زودتر از درد و سایر علائم اندومتریوز رهایی یابید. در صورت عدم درمان، این وضعیت می تواند زندگی را مختل کند. اندومتریوز درمانی ندارد، اما علائم آن قابل کنترل است. گزینه‌های پزشکی و جراحی برای کمک به کاهش علائم و مدیریت هرگونه عوارض احتمالی در دسترس هستند. پزشک زنان احتمالا ابتدا درمان‌های محافظه کارانه را امتحان می‌کند. در صورت عدم بهبودی، ممکن است جراحی توصیه شود.
افراد واکنش متفاوتی نسبت به این گزینه‌های درمانی نشان می‌دهند. دکتر زنان به انتخاب روش درمانی مناسب کمک خواهد کرد. دستیابی به گزینه‌های تشخیص و درمان در اوایل بیماری ممکن است نا امید کننده باشد. به دلیل مشکلات باروری، درد و ترس از عدم تسکین، کنترل این بیماری از نظر ذهنی دشوار است.
گزینه‌های درمان اندومتریوز
1. داروهای ضد درد
می توانید داروهای ضد درد مانند ایبوپروفن بدون نسخه را امتحان کنید، اما این‌ها در همه موارد موثر نیستند.
2. هورمون درمانی
مصرف هورمون‌های مکمل گاهی اوقات می‌تواند درد را تسکین داده و پیشرفت اندومتریوز را متوقف کند. هورمون درمانی در تنظیم تغییرات هورمونی ماهانه که موجب رشد بافتی هنگام اندومتریوز می‌شود، نقش دارد.
3. پیشگیری از بارداری به روش هورمونی
پیشگیری از بارداری به روش هورمونی با جلوگیری از رشد ماهانه و تجمع بافت اندومتر، باروری را کاهش می‌دهد. قرص‌های ضد بارداری و حلقه‌های واژن می‌توانند درد را در اندومتریوزهایی که خیلی شدید نیستند، کاهش داده یا حتی از بین ببرند.
تزریق مدروکسی پروژسترون (Depo-Provera) نیز در قطع قاعدگی موثر بوده و رشد کاشت اندومتر را متوقف کرده، درد و سایر علائم را تسکین می‌دهد. به دلیل خطر کاهش تولید استخوان، افزایش وزن و افزایش میزان افسردگی در برخی موارد، این مورد ممکن است اولین انتخاب شما نباشد.
4. آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌های آزاد کننده هورمون گنادوتروپین
خانم‌ها از آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌های آزاد کننده هورمون گنادوتروپین برای جلوگیری از تولید استروژن تحریک کننده تخمدان استفاده می‌کنند. استروژن هورمونی است که به طور عمده مسئول ایجاد خصوصیات جنسی زنان است. جلوگیری از تولید استروژن مانع قاعدگی شده و یائسگی مصنوعی ایجاد می‌کند.
درمان با هورمون گنادوتروپین عوارضی مانند خشکی واژن و گر گرفتگی دارد. مصرف همزمان مقادیر کم استروژن و پروژسترون می‌تواند به کاهش یا جلوگیری از این علائم کمک کند.
5. دانازول
دانازول داروی دیگری است که برای جلوگیری از قاعدگی و کاهش علائم استفاده می‌شود. هنگام مصرف دانازول، بیماری ممکن است به پیشرفت خود ادامه دهد. دانازول می‌تواند عوارض جانبی داشته باشد، از جمله آکنه و پرمویی. رشد غیر طبیعی مو در صورت و بدن هیرسوتیسم نامیده می‌شود.
6. جراحی محافظه کارانه
جراحی محافظه کارانه برای زنانی است که می‌خواهند باردار شوند یا درد شدیدی را تجربه می‌کنند و هورمون درمانی برای آن‌ها موثر نیست. هدف از جراحی محافظه کارانه برداشتن یا از بین بردن رشد آندومتر بدون آسیب رساندن به اندام‌های تولید مثل است.
از لاپاراسکوپی، جراحی با تهاجم کم، برای مشاهده و تشخیص استفاده می‌شود. همچنین برای از بین بردن بافت اندومتر نیز کاربرد دارد. یک جراح برای توقف رشد و یا سوزاندن یا بخار کردن آن‌ها، شکاف‌های کوچکی در شکم ایجاد می‌کند. این روزها معمولا از لیزر برای از بین بردن این بافت “نابجا” استفاده می‌شود.
7. جراحی آخرین گزینه (هیسترکتومی)
به ندرت، در صورتی که وضعیت با سایر روش‌های درمانی بهبود نیابد، دکتر متخصص زنان ممکن است به عنوان آخرین راه حل برداشتن رحم را توصیه کند. در طی برداشتن کامل رحم، جراح رحم و دهانه رحم را برمی‌دارد. تخمدان‌ها را نیز حذف می‌کنند، زیرا این اندام‌ها باعث تولید استروژن و در نتیجه رشد بافت اندومتر می‌شود.
علاوه بر این، جراح ضایعات ایمپلنت قابل مشاهده را نیز از بین می‌برد. هیسترکتومی معمولا درمانی برای این بیماری محسوب نمی‌شود. پس از این جراحی قادر به بارداری نخواهید بود.
چه گروهی در معرض خطر درگیری با اندومتریوز هستند؟
عوامل متعددی ممکن است احتمال درگیری را برای گروهی از افراد افزایش دهند از جمله می توان به:
- نداشتن سابقه زایمان
- شروع پریود در سنین پایین
- یائسگی در سنین بالاتر
- دوره‌های قاعدگی کوتاه به طور مثال کمتر از ۲۷ روز
- دوره های قاعدگی سنگین بیش از ۷ روز
- داشتن سطح بالاتری از استروژن در بدن
- شاخص توده بدنی پایین
- سابقه خانوادگی درگیری با این بیماری
- داشتن مشکلات مانع عبور خون از بدن در دوران قاعدگی
- اختلال دستگاه تناسلی
معمولا شروع علائم اندومتریوز، پس از چندین سال بعد از نخستین قاعدگی صورت می گیرد، نشانهها و علائم اندومتریوز ممکن است در برخی از افراد پس از بارداری بهبود یابد. مطالعات مشخص کرده است، بسیاری از افراد، پس از یائسگی به طور کامل از چالش های ناشی از این بیماری، رها می‌شوند مگر اینکه استروژن دریافت شود.