یکی از عوارض جانبی بارداری، ورم بارداری است که اگرچه کاملا طبیعی است، اما این پتانسیل را دارد که زندگی روزمره را برای مادران باردار سخت کند. ماماسلامت در این مطلب درباره این که چرا ورم بارداری اتفاق می‌افتد، توصیه‌هایی برای کاهش ورم بارداری و ناراحتی خود، و اگر ورم بارداری شما غیر عادی است، چه زمانی با پزشک خود تماس بگیرید صحبت خواهد کرد! با ما همراه باشید.
دلایل ورم بارداری چیست؟
در دوران بارداری شکم شما تنها بخشی از بدنتان نیست که بزرگ شده و ورم می‌کند، بلکه با گذشت زمان ممکن است متوجه شوید که سرتاسر بدن و به ویژه پاها و دست‌های شما متورم شده‌اند، این همان چیزی است که با عنوان ورم بارداری یا ادم فیزیولوژیک شناخته می‌شود.
رحم در حال رشد شما در دوران بارداری بر ورید‌های لگن و ورید اجوف تحتانی (ورید بزرگ در سمت راست بدن که خون را از اندام تحتانی شما به قلب می‌برد) فشار وارد می‌کند. فشار، برگشت خون از پاهای شما را کند می‌کند و باعث می‌شود خون جمع شود و مایع از ورید‌های شما وارد بافت‌های پا و مچ پا شود.
تغییرات هورمونی در دوران بارداری می‌تواند باعث افزایش ورم بارداری شوند، به علاوه بدن شما به طور طبیعی مایعات بیشتری را برای حمایت از بارداری در خود نگه می‌دارد. در واقع، تا پایان بارداری شما می‌توانید انتظار داشته باشید که حدود 1 کیلوگرم آب اضافی را تحمل کنید! همچنین وقتی زمان زیادی را در حالت نشسته یا ایستاده می‌گذرانید، ورم بارداری بدتر می‌شود، زیرا گرانش، مایعات را به سمت مچ پا و پاهای شما می‌کشد.
در حالی که اکثر مادران باردار از حدود هفته 20 تا سه ماهه سوم شروع به مشاهده مقداری تورم در دست‌ها، پاها و مچ پا می‌کنند، این ورم بارداری می‌تواند در هر زمانی از بارداری شما رخ دهد. به غیر از خود بارداری، عوامل دیگری نیز می‌توانند تورم را بدتر کنند، مانند:
- آب و هوای گرم یا گرم‌تر
- ایستادن برای مدت طولانی یا بعد از انجام فعالیت‌های زیاد
- سطوح پایین پتاسیم
- مصرف زیاد کافئین
- یک رژیم غذایی با سدیم بالا
حتی پس از زایمان هم ممکن است متوجه تورم بیشتر در پاها و دستان خود شوید. خوشبختانه، با خلاص شدن از شر مایعات اضافی بدن، ورم بارداری در عرض حدود یک هفته خود به خود از بین می‌رود. ممکن است در چند روز اول پس از زایمان اغلب ادرار کنید و زیاد عرق کنید. این روش بدن شما برای خارج کردن مایعات اضافی است.
دسته بندی ورم دوران بارداری
ورم طبیعی بارداری
- بسیاری از مادران باردار در حالت طبیعی در انتهای بارداری دچار ورم می‌شوند.
- ادم یا ورم طبیعی و فیزیولوژِیک در آب و هوای گرم و در مراحل انتهایی بارداری و در باردارانی که مدت زیادی می‌ایستند، شایع است.
- ورم در پا، خصوصا در سه ماهه سوم بارداری شیوع نسبتا زیادی دارد، و بدلیل تجمع خون در سیاهرگ‌ها و بسته شدن جریان لنفاوی پاهاست.
- اغلب ورم‌های دو طرفه طبیعی بوده و به علت بیماری خاصی نیست.
ورم غیر طبیعی بارداری
- اگر یکی از پاها نسبت به دیگری به طور قابل توجهی ورم کند، خصوصا در صورت وجود درد و حساس شدن آن نسبت به لمس در ناحیه ورم، علامت وجود لخته خونی در رگ‌هاست که یکی از بیماری‌های جدی دوران بارداری است.
- بررسی ادم یا ورم، بیشتر در ناحیه جلوی ساق پا، مچ پا و روی پا ضرورت دارد.
- در صورتیکه ورم در کل بدن خصوصا دست و پا و صورت باشد و شدت آن نیز زیاد شده باشد باید نگران فشار خون بارداری بود.
- ادم یا ورم صورت، خصوصا بعد از هفته ۲۴ بارداری یکی از نشانه‌های مشخص فشار خون بارداری است که سبب می‌شود پوست صورت کشیده‌تر و درخشان‌تر به نظر بیاید.
در این موارد با مشاهده ادم بیشتر باید نگران فشار خون بارداری بود:
- حاملگی برای بار چندم
- سابقه خانوادگی فشار خون
- سن مادر بیشتر از ۳۵ و کمتر از ۲۰ سال
- سابقه فشار خون یا بیماری خود ایمنی یا بیماری کلیوی مادر
- دیابت مادر
- چند قلویی
غذا‌هایی که باعث ورم بارداری می‌شوند!
انواع خاصی از غذا‌ها وجود دارد که می‌توانید آن‌ها را از رژیم غذایی خود حذف کنید تا به کاهش ورم بارداری کمک کنید.
مصرف نمک را کاهش دهید. از افزودن نمک خوراکی به غذا‌ها خودداری کنید و برای شناسایی میزان سدیم، برچسب مواد غذایی را بخوانید. سدیم باعث می‌شود بدن شما آب را ذخیره کند موجب ورم بارداری می‌شود.
از غذا‌های فرآوری شده خودداری کنید. غذا‌های فرآوری شده می‌تواند از چیپس و غذا‌های از قبل بسته بندی شده تا گوشت ناهار و غذا‌های کنسرو شده باشد. اغلب غذا‌های فرآوری شده دارای چربی ترانس بالایی هستند که در نهایت می‌تواند منجر به ورم بارداری شود.
مصرف کافئین را کاهش دهید. کافئین موجود در قهوه، چای و نوشابه باعث احتباس آب می‌شود. پرهیز از کربوهیدرات و قند. رژیم غذایی سرشار از قند‌های ساده نیز می‌تواند منجر به تجمیع آب شود.
روی گوشت‌های بدون چربی تمرکز کنید. گوشت‌هایی مانند بوقلمون و مرغ را که سرشار از پروتئین هستند، امتحان کنید. پروتئین به تعادل مقدار مایعات در بافت‌های شما کمک می‌کند.
هماتوم بارداری چیست؟ با علائم و نشانه‌های آن بیشتر آشنا شوید!
چه راهکارهایی برای کنترل و کاهش ورم بارداری وجود دارد؟
هنگامی که در دوران بارداری احساس تورم می‌کنید، چند کار وجود دارد که می‌توانید برای کنترل علائم خود انجام دهید. در حالی که ورم پاها و قوزک پاها در دوران بارداری احساس خوبی ندارد، اما به خاطر داشته باشید، به زودی پس از زایمان از بین خواهد رفت.
جوراب مناسب بپوشید: جوراب‌های فشاری بارداری که در اکثر داروخانه‌ها می‌توانید پیدا کنید، این جوراب‌ها فشار ملایمی روی پاها ایجاد می‌کند و به این ترتیب حرکت مایع و گردش خون را تسهیل می‌کند. همچنین از پوشیدن جوراب یا جوراب‌هایی که دارای نوار‌های تنگ در اطراف مچ پا یا ساق پا هستند خودداری کنید.
هر روز کمی ورزش کنید: فعالیت‌هایی مانند پیاده روی یا دوچرخه سواری گزینه‌های بسیار خوبی هستند که نه تنها از سلامت کلی شما حمایت می‌کنند بلکه به رفع ورم بارداری کمک می‌کنند.
شنا کنید: برخی تحقیقات نشان می‌دهد که ایستادن ساده در استخر به تسکین ورم در بارداری کمک می‌کند. در حالی که در آن هستید، چند دور شنا کنید یا یک کلاس ایروبیک در آب برای یک دوز ورزش مناسب بارداری شرکت کنید.
نوشیدن مقدار زیادی آب: باور کنید یا نه، نوشیدن آب کافی در واقع به بدن شما کمک می‌کند تا مایعات کمتری را حفظ کند. سعی کنید هر روز حدود 10 فنجان آب یا سایر نوشیدنی‌های کم قند مصرف کنید. (اگر ادرار شما زرد کم رنگ یا شفاف به نظر می‌رسد، می‌توانید بگویید که به اندازه کافی آب مصرف کرده‌اید).
ماساژ بگیرید: مراجعه به یک ماساژدرمانگر معتبر که در درمان زنان باردار تخصص دارد را در نظر بگیرید. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که ماساژ پا و رفلکسولوژی ممکن است به کاهش ورم بارداری کمک کند.
از نشستن یا ایستادن به مدت طولانی خودداری کنید: پیاده روی‌های کوتاه مکرر از تجمع خون در پاها جلوگیری می‌کند.
پاهای خود را دراز کنید: هر زمان که مجبور شدید برای مدت طولانی‌تری بنشینید یا بایستید، ابتدا پا، پاشنه پا را دراز کنید و به آرامی پای خود را خم کنید تا ماهیچه‌های ساق پا به مدت 30 ثانیه کشیده شود. سپس مچ پاهای خود را هشت بار یا بیشتر در هر جهت بچرخانید و انگشتان پا را تکان دهید.
به پهلوی چپ بخوابید: این از فشار دادن رحم به ورید اجوف جلوگیری می‌کند و گردش خون را در اندام تحتانی شما تقویت می‌کند. خوابیدن به پهلوی راست نیز اشکالی ندارد. فقط اگر می‌توانید از خوابیدن به پشت خودداری کنید.
پاهای خود را بالا نگه دارید: در محل کار، انبوهی از کتاب‌ها را زیر میز خود نگه دارید تا از تجمع مایعات در پاهای خود جلوگیری کنید. هنگام خواب، چند بالش زیر پای خود قرار دهید.
کفش راحت بپوشید: کفش‌هایی را انتخاب کنید که کشش داشته باشند تا ورم پاهای شما را در خود جای دهد.
رژیم غذایی سالم داشته باشید: این به معنای محدود کردن غذا‌های ناسالم نمکی است که می‌تواند باعث احتباس آب شود. در عوض، تا آنجا که ممکن است میوهها، سبزیجات، آجیل و غلات کامل را انتخاب کنید (برش‌های سیب را با کره بادام‌زمینی برای میان‌وعده پخش کنید.)
مواد غذایی که به کاهش ورم بارداری کمک می‌کنند!
دریافت ویتامین‌ها و مکمل‌ها در دوران بارداری مناسب در رژیم غذایی می‌تواند به کنترل و کاهش ورم بارداری کمک کند.
دریافت ویتامین‌های روزانه را می‌توان با خوردن یک رژیم غذایی متعادل از جمله میوهها و سبزیجات تازه انجام داد. حتماروزانه یک ویتامین قبل از تولد مصرف کنید تا به شما و کودک کمک کند سالم بمانید.
همچنین، غذا‌های سرشار از پتاسیم ممکن است با حفظ تعادل شیمیایی بدن به کاهش ورم بارداری کمک کنند. پتاسیم در غذا‌ها از جمله موز، سیب زمینی شیرین، لوبیا قرمز و آووکادو وجود دارد.
با کمال تعجب، نوشیدن آب زیاد به شستشوی بدن کمک می‌کند و احتباس آب را کاهش می‌دهد. باید روزانه دو تا سه لیتر آب مصرف کنید.
آیا ورم بارداری خطرناک است؟
وجود تورم متوسط در مچ پا و پا در دوران بارداری طبیعی است. حتی ممکن است متوجه تورم خفیف در دست‌ها و انگشتان خود شوید. با این حال، گاهی اوقات، ادم ناگهانی و شدید می‌تواند نشانه یک مسئله جدی‌تری باشد، از جمله پره اکلامپسی یا لخته شدن خون به نام ترومبوز ورید عمقی (DVT) .
هم پره اکلامپسی و هم DVT می‌توانند برای شما و کودکتان خطرناک باشند، اما قابل کنترل هستند. هر چه زود‌تر معاینه شوید، بهتر است.
اگر متوجه تورم بیش از حد و یا ناگهانی پاها یا مچ پا شدید، به خصوص اگر با هر یک از این علائم دیگر پره اکلامپسی همراه باشد، با پزشک خود تماس بگیرید:
- سردردی که از بین نمی‌رود
- افزایش وزن ناگهانی
- تغییر در بینایی، از جمله لکه‌‌ها یا تاری دید
- درد در قسمت بالای شکم یا شانه
- تنگی نفس
- بیش از تورم متوسط دست یا صورت شما
- تهوع یا استفراغ بعد از هفته بیستم بارداری
به خاطر داشته باشید که DVT تقریبا همیشه فقط یک پا را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در صورت مشاهده علائم DVT، که عبارتند از:
-تورم قابل توجهی در یک پا بیشتر از پای دیگر
-درد یا حساسیت در یک ساق پا یا ران، که ممکن است مانند گرفتگی یا درد باشد.
-گرما در پای آسیب دیده
-قرمزی یا تغییر رنگ در پای آسیب دیده
در برخی موارد، DVT می‌تواند به آمبولی ریه (PE) تبدیل شود، که زمانی است که لخته خون به ریه منتقل می‌شود. PE می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد، بنابراین اگر هر یک از علائم زیر را تجربه کردید با پزشک تماس بگیرید یا به بیمارستان بروید:
- تنگی نفس ناگهانی
- درد قفسه سینه که با سرفه بدتر می‌شود
- سرگیجه یا سبکی سر
- نبض یا تنفس سریع
- سرفه کردن خون
سخن آخر
بارداری می‌تواند زیباترین دوران زندگی شما باشد، اگر که فرزندی سالم به دنیا بیاورید. با راهنمایی‌ها و مشاوره‌های متخصص زنان و زایمان و دکتر مامایی می‌توانید در زمان‌های مناسب اقدامات لازم را انجام بدهید و از سلامت جنین خود اطمینان داشته باشید. بسیاری از عوارض باردرای نیاز به درمان و اقدام پزشکی ندارد، اما لازم است که برای اطمینان از سلامت خود و جنین با پزشک زنان مشاوره کنید.